بررسی انواع وصیت عهدی
انواع وصیت عهدی و برسی آن
ابتدا لازم است با تعریف انواع وصیت عهدی آشنا شویم. انواع وصیت عهدی به این معناست که فردی یک یا چند نفر دیگر را به انجام کار یا کارهایی بگمارد.
وصیت عهدی دارای انواعی است که در ذیل به آن اشاره می‌شود:
- وصایت بر اشخاص
- وصایت بر اموال
با این توضیح که مفهوم وصایت بر افراد این است که ولی، حضانت و تربیت فرزند خود بعد از فوتش را به فردی واگذار نموده و از دارایی‌های فرزند نگه‌داری نماید.
ولایت پدر و پدربزرگ(جد پدری) بر فرزند نابالغ از نوع ولایت قهری است. منظور از ولایت قهری این است که مادامی که این دو زنده هستند، مسئول سرپرستی از فرزند هستند. البته لازم به ذکر است که در مواردی که فرزند قبل از بلوغ مجنون بوده و جنون وی تا بعد از بلوغ نیز تداوم داشته باشد، باز هم سرپرستی او بر عهده پدر یا پدربزرگ است و نیاز به مشخص کردن ولی جدیدی از جانب دادگاه نیست.
پدر و جد پدری هر یک مستقلا بر فرزند صغیر شایستگی سرپرستی دارند. این بدان معناست که هر یک از آن دو قادر است بدون مشورت با دیگری به امور مرتبط با فرزند رسیدگی کند. البته در مواردی ممکن است که جد پدری و پدر فرزند صغیر به اختلافاتی برسند که در صورت بروز چنین اختلافاتی، اولویت با نظر جد پدری خواهد بود و باید طبق نظر وی عمل شود.
از آنجا که هم جد پدری و هم پدر هر دو مستقلا بر فرزند صغیر صلاحیت سرپرستی دارند، در صورت فوت یکی از آن‌ها نیز، سرپرستی فرزند بر عهده فرد دیگری که در قید حیات است خواهد بود. این نوع از وصایت را وصایت خاص گویند.
از آنجایی که جد پدری و پدر تنها کسانی هستند که صلاحیت سرپرستی از طفل را دارند، حق انتخاب وصی بعد فوتشان نیز متعلق به آن‌هاست. با این توضیح، واضح است که مادر حق انتخاب وصی را ندارد و به عنوان مثال اگر وصیت کند که ثلث اموالش (وصیت‌کننده تنها نسبت به ثلث اموال خود می‌تواند وصیت کند و مابقی با توجه به قانون بین دیگر وراث تقسیم می‌شود). به فرزند صغیرش برسد، و برای این منظور نیز وصی معین کند، چنین وصایتی صحیح نخواهد بود و با توجه به عدم بلوغ فرزند، جد پدری یا پدر اداره این دارایی‌ها را برعهده خواهند داشت.
اما در صورتی که مادر نخست قسمتی از اموال خود را نسبت به فرد دیگری وصیت کند تا آن‌ها را اداره نموده و منافع حاصل از آن دارایی‌ها را بعد از بلوغ طفل به وی بدهد، تعیین وصی برای اداره اموال در چنین موردی صحیح خواهد بود. دلیل صحت این موضوع هم این است که در این مورد، بر خلاف وضعیت قبلی، وصیت مادر در ابتدا نسبت به فرزند خود نبوده است بلکه نسبت به وصی بوده است.
با ذکر مثالی این موضوع را واضح‌تر بیان می‌کنیم. فرض کنید مادری بخشی از اموال خود را به عنوان وقف وصیت کند و فردی را مسئول اداره آن کند. این فرد متولی نامیده می‌شود. مادر به متولی وصیت می‌کند که بخشی از درآمد‌های حاصل از این مال را خرج تحصیل فرزند نماید. در چنین مواردی، متولی پس از کسب درآمد، آن را به ولی تحویل می‌دهد تا با توجه به صلاحدید وی، آن درآمد صرف تحصیل فرزند شود. مثلا ممکن است ولی صلاح ببیند که فرزند در امریکا تحصیل کند، در این صورت درآمد مزبور را صرف تحصیل فرزند در امریکا خواهد نمود.
انواع وصیت بر اشخاص:
دراین بخش به بررسی انواع وصیت بر اشخاص می‌پردازیم:
- نگه‌داری و تربیت: این مورد شامل خوراک، مسکن، پوشاک و درمان و آموزش و پرورش مولی‌علیه است. همانگونه که می‌دانیم، افراد متعلق به خانواده‌هایی با شئونات مختلف هستند که موجب تمایز خانواده‌ها از یک دیگر می‌شود.در باب نگه‌داری و تربیت، توجه به شان خانوادگی مولی‌علیه بر وصی نیز لازم است. به عنوان مثال اگر مولی‌علیه تعلق به خانوده‌ای دارد که اعضای آن معمولا در خارج تحصیل می‌کنند و تمکن مالی لازم برای این امر را دارند، بر وصی لازم است تا شرایط را برای تحصیل فرزند در خارج مهیا سازد.
نکته‌ای که در اینجا حائز اهمیت است این است که تعیین وصی توسط جد پدری یا پدر در صورتی است که فرزند مادر نداشته باشد. در غیر این صورت سرپرستی از طفل بر عهده مادر است. اما در شرایطی که مادر مجنون باشد و یا اگر فرزند تحت سرپرستی مادر قرار گیرد، مشکلات روحی و جسمی متوجه فرزند می‌شود، حق سرپرستی از مادر سلب شده و تعیین وصی توسط پدر یا جد پدری صحیح خواهد بود.
پس از تعیین وصی، تمام امور مربوط به فرزند بر عهده وصی بوده و دادگاه نیز امکان اظهارنظر در این امور را نخواهد داشت.
- اداره اموال مولی‌علیه: در صورتی که قبل از بلوغ فرزند صغیر مجنون با غیر رشید بوده باشد و پس از بلوغ نیز این وضعیت ادامه داشته باشد، حق تعیین وصی به منظور اداره اموال فرزند، برای سرپرست وجود دارد. البته چنین وصایتی ممکن است با محدودیت‌هایی همراه باشد و چنانچه وصیت مطلق بوده باشد، وصی باید مطابق با مصلحت فرزند عمل نماید.
اجاره اموال، اخذ اجاره بها، پرداخت بدهی‌ها و دریافت بستانکاری‌ها از جمله موارد مشمول اداره اموال هستند. در صورتی که موصی افرادی را تحت تکفل داشته و نفقه آن‌ها را می‌داده است، بر وصی لازم است تا نفقه ایشان را نیز مطابق معمول پرداخت کند. فروش اموال مولی‌علیه نیز در صورت صلاحدید، از جمله اختیارات وصی است و کسب اجازه از دادگاه لازم نیست.
شرایط وصیت بر اموال
شخص وصیت‌کننده ممکن است نسبت به دریافت بستانکاری‌ها، پرداخت بدهی‌ها و صدقات، رد امانات و کفن و دفن و غیره وصیت کند. مثلا ممکن است موصی وصیت کرده باشد که یک میلیون تومان به فلان شخص بدهکارم و یا ۲۰۰ هزارتومان بابت صدقه بپردازید. در اینجا وصی باید این مبالغ را طبق وصیت از اموال موصی پرداخت کند. همچنین در باب رد امانات، وصی باید امانات را به اهل آن رد کند. مثلا اگر شخصی کتاب، یا مالی را در زمان حیات موصی نزد وی به امانت گذارده است، وصی باید این امانات را به صاحبش برگرداند. وصی موظف است درصورتی که موصی نسبت به ثلث اموال خود وصیت کرده است، مطابق وصیت عمل کند. به عنوان مثال در صورتی ثلث مال موصی معادل ۳۰۰ میلیون تومان است و موصی وصیت کرده که نیمی از آن را به پسرم و نیمی دیگر را به دخترم بدهید، وصی باید ۱۵۰ میلیون را به پسر و ۱۵۰ میلیون را به دختر بدهد. علاوه بر این، وصی باید حق وراث را نیز به آن‌ها بدهد.