حق مالکیت و آشنایی بیشتر با آن

آشنایی با حق مالکیت

 

مالکیت به بیان ساده یعنی مالک و صاحب هر چیزی اما در اصطلاح حقوقی تعاریف گسترده ای از مالکیت و حقی که افراد در مالکیت اموال خود دارند، نیز می­شود. ماده ۳۰ قانون مدنی در این رابطه بیان می­کند: هر مالکی نسبت به مایملک خود حق همه گونه تصرف و انتفاع دارد، مگر در مواردی که قانون استثناء کرده باشد. پس مالک حق هرگونه تصرف را در ملک خود دارد، مگر در مواردی خاص که قانون تصرفات مالک را محدود کرده است. همچنین اصل ۴۷ قانون اساسی می­گوید: مالکیت شخصی که از راه مشروع باشد، محترم است و ضوابط آن را قانون معین می­کند. ماده ۳۱ قانون مدنی در همین زمینه مقرر می­دارد: هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی­توان بیرون کرد، مگر به حکم قانون. پس مالکیت را می­توان اینگونه تعریف کرد: مالکیت حقی است دائمی که به موجب آن شخص می­تواند در حدود قوانین تصرف در مالی را به خود اختصاص دهد و از تمام منافع آن استفاده کند. درواقع مالکیت کامل ترین حق عینی است که انسان می­تواند بر مالی داشته باشد. حق مالکیت را می­توان اینگونه تعریف کرد: ۱) مالک می تواند با هر شیوه که مایل است و با هر انگیزه ای که دارد، از عین مال خود بهره برداری کند یا آن را بی استفاده باقی گذارد. ۲) مالک حق دارد از ثمره­ها و محصول مالی که در اختیار وی است، منتفع شود. ۳) مالک می­تواند مال خود را از بین ببرد یا به دیگری منتقل کند.

 

انواع حق مالکیت

حق مالکیت را می­توان به دو دسته کلی مالکیت عین و مالکیت منافع تقسیم بندی کرد، اما قبل از آن با تعاریف عین و منفعت آشنا می­شویم. اموالی که وجود خارجی داشته و با حس لامسه قابل ادراک باشد، عین نامیده می­شود. کتاب، اتومبیل، درخت و … عین هستند. به طور معمول هرگاه واژه عین در برابر منفعت به کار می­رود، مقصود جسم مادی و منافع آن است. مقصود از منفعت ثمره حاصل است که به تدریج از اعیان اموال به دست می آید، بی آنکه از عین مال به گونه ای محسوس بکاهد. خواه این ثمره مانند میوه درختان عین مادی باشد یا وصفی که عین مال از آن جهت قابل انتفاع است، مانند صلاحیت حیوانات برای سواری و باربری و خانه برای سکنی. منافع را می­توان به منافع متصل و منفصل دسته بندی کرد. منافع متصل عبارت است از اوصاف یا کیفیتی که بر ارزش عین می­افزاید ولی هیچ­گاه جدای از آن تصور نمی­شود؛ مانند بالا رفتن بها و ارزش کالا. منافع منفصل ثمره یا حاصلی است که از لحاظ مادی یا حقوقی قابل جدا شدن از عین است؛ مانند میوه درخت، قابلیت سکونت در خانه، سواری بر حیوان یا ماشین.

مالکیت عین یعنی فرد در عین اموال خود تصرف کند مانند مالکیت بر خانه، مالکیت بر ماشین، مالکیت بر زمین و … . مالکیت بر منافع را می­توان به عقد اجاره نسبت داد. در عقد اجاره، موجر ملک خود را دراختیار مستاجر قرار می­دهد که در اینجا مستاجر مالک بر منافع مال است و موجر مالکیت در عین مال دارد. فردی که مالک رسمی یک ملک است و هنوز آن را اجاره نداده است، مالکیت در عین و منافع مال را دارد. به طور مثال فردی صاحب یک باغ است و تعداد فراوانی درخت میوه در آن کاشته است. در اینجا حق مالکیت فرد در عین(درخت) و منافع آن(میوه) است.